Trên hành trình đồng hành cùng con có nhu cầu đặc biệt, có một giai đoạn mà rất nhiều ba mẹ gặp chung một câu hỏi: “Rốt cuộc thì mình nên tập trung vào đâu?”
Can thiệp giáo dục, trị liệu hành vi, ngôn ngữ, hay dinh dưỡng? Nên làm cái nào trước? Cái nào quan trọng hơn cái nào?
Ở thời điểm thông tin tràn ngập như hiện nay, dinh dưỡng trị liệu thường được nhắc đến rất nhiều. Và cũng từ đó, không ít ba mẹ rơi vào một cách hiểu sai: chỉ cần ăn đúng, bổ sung đúng, thì mọi thứ khác sẽ tự cải thiện.
Thực tế vấn đề không nằm ở dinh dưỡng trị liệu, mà nằm ở việc chúng ta đang kỳ vọng nó làm những việc vượt quá vai trò thật sự của nó. Bài viết này sẽ giúp ba mẹ hiểu rõ mảnh ghép này.
Tham khảo: Tài liệu độc quyền Dinh dưỡng trị liệu cho trẻ chậm nói, rối loạn phổ tự kỷ, tăng động giảm chú ý.
Cho đến hiện tại, không có bằng chứng khoa học nào cho thấy dinh dưỡng trị liệu có thể "chữa" rối loạn phổ tự kỷ.
Từ những nguồn uy tín như Cochrane Database of Systematic Reviews hay Journal of Autism and Developmental Disorders đều thống nhất một điểm:
Các can thiệp dinh dưỡng có thể cải thiện một số triệu chứng đi kèm, nhưng không thay thế được can thiệp giáo dục, hành vi và ngôn ngữ.
Điều này cần được nói rõ, bởi khi ba mẹ đặt toàn bộ kỳ vọng vào dinh dưỡng, hai hệ quả dễ xảy ra:
Một là chậm trễ can thiệp giáo dục đúng giai đoạn
Hai là thất vọng khi con không cải thiện như lời hứa hẹn
Cả hai đều khiến hành trình trở nên khó khăn hơn mức cần thiết.
Nếu dinh dưỡng trị liệu không “tạo ra kỹ năng”, vậy vai trò của nó là gì?
Câu trả lời nằm ở bản thể.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ tự kỷ có tỷ lệ gặp vấn đề tiêu hóa cao hơn trẻ điển hình. Nghiên cứu của Buie và cộng sự (Pediatrics, 2010) cho thấy các rối loạn tiêu hóa như táo bón, đau bụng, tiêu chảy có liên quan đến mức độ hành vi khó kiểm soát.
Song song với đó, các tổng quan trên Frontiers in Psychiatry và Nature Reviews Neuroscience đã làm rõ vai trò của trục Não – Ruột:
Khoảng 90% serotonin (chất điều hòa cảm xúc, giấc ngủ) được sản xuất tại ruột
Mất cân bằng hệ vi sinh liên quan đến lo âu, tăng phản ứng stress và giảm khả năng tập trung
Những phát hiện này cho thấy một điều rất rõ: dinh dưỡng và tiêu hóa ảnh hưởng trực tiếp đến trạng thái thần kinh, từ đó tác động gián tiếp đến hành vi và khả năng học tập.
Xem thêm:
Các hướng và phương pháp can thiệp toàn diện cho trẻ
Lưu ý dinh dưỡng cho trẻ chậm phát triển - ba mẹ cần biết
Nếu ví toàn bộ hành trình can thiệp cho trẻ là việc trồng cây, thì dinh dưỡng trị liệu chính là làm cho mảnh đất đó màu mỡ, tạo nền cho cây phát triển.
Một đứa trẻ nếu đang gặp các vấn đề sau:
Ngủ không sâu
Giấc ngủ chập chờn khiến não không được phục hồi đầy đủ. Trẻ dễ mệt, cáu gắt, phản ứng chậm và kém tập trung vào ban ngày. Trong trạng thái thiếu ngủ, mọi yêu cầu học tập đều trở thành gánh nặng sinh lý.
Táo bón kéo dài
Táo bón không chỉ là vấn đề đi vệ sinh mà gây khó chịu âm ỉ suốt ngày. Khi cơ thể liên tục “căng”, trẻ dễ bùng nổ hành vi, giảm khả năng ngồi yên và khó hợp tác dù bài học không hề khó.
Đầy hơi, khó chịu
Cảm giác chướng bụng, buồn nôn hoặc khó tiêu khiến trẻ luôn trong trạng thái bất an. Trẻ không diễn đạt được cảm giác này nên thường thể hiện bằng hành vi né tránh, chống đối hoặc mất kiểm soát cảm xúc.
Thiếu năng lượng thần kinh
Khi thiếu vi chất hoặc hấp thu kém, não bộ hoạt động kém hiệu quả. Trẻ nhanh mệt, khó duy trì sự chú ý và dễ bỏ cuộc. Đây là tình trạng thường bị nhầm là “lười” hoặc “không cố gắng”.
Trong những điều kiện đó, trẻ sẽ rất khó:
Ngồi học lâu
Việc ngồi yên đòi hỏi hệ thần kinh ổn định và cơ thể không khó chịu. Khi nền sinh lý chưa ổn, yêu cầu ngồi học lâu là vượt quá khả năng chịu đựng của trẻ, không phải do thiếu kỷ luật.
Duy trì chú ý
Sự chú ý không chỉ là kỹ năng, mà còn phụ thuộc vào mức năng lượng và trạng thái thần kinh. Cơ thể quá tải khiến não liên tục “báo động”, làm trẻ khó tập trung dù có cố gắng.
Hợp tác với người dạy
Hợp tác đòi hỏi trẻ cảm thấy an toàn và dễ chịu. Khi cơ thể đang khó ở, trẻ ưu tiên phản ứng để thoát khỏi khó chịu hơn là lắng nghe hay làm theo hướng dẫn.
Phản hồi lại hướng dẫn
Trẻ có thể nghe nhưng không xử lý được thông tin. Điều này dễ bị hiểu nhầm là “không hiểu bài”, trong khi thực tế não đang bận xử lý tín hiệu khó chịu từ cơ thể.
Trong những trường hợp này, vấn đề không nằm ở phương pháp giáo dục, mà nằm ở việc cơ thể con chưa đủ sẵn sàng để tiếp nhận.
Khi dinh dưỡng được điều chỉnh đúng hướng, nhiều ba mẹ nhận thấy những sự thay đổi ở con về:
Thời gian tập trung tăng
Khi cơ thể dễ chịu hơn, não không còn phải “chống đỡ”, trẻ có thể dành nhiều tài nguyên hơn cho việc chú ý và học tập. Thời gian ngồi học tăng lên một cách tự nhiên, không cần ép buộc.
Hành vi bùng nổ giảm
Giảm khó chịu sinh lý giúp giảm ngưỡng kích hoạt hành vi. Trẻ ít cáu gắt, ít phản ứng thái quá trước những yêu cầu học tập hoặc thay đổi nhỏ trong môi trường.
Giấc ngủ ổn định hơn
Dinh dưỡng phù hợp giúp điều hòa hệ thần kinh và nhịp sinh học. Khi ngủ tốt hơn, trẻ phục hồi tốt hơn, kéo theo cải thiện rõ rệt về hành vi và khả năng học ban ngày.
Con hợp tác hơn khi học
Trẻ không còn phải “chống chọi” với cơ thể của chính mình, nên dễ chấp nhận hướng dẫn, sẵn sàng tham gia hoạt động và phản hồi tốt hơn với người dạy.
Những thay đổi này không phải là sự phát triển kỹ năng, nhưng là điều kiện cần để kỹ năng có thể được xây dựng.
Dinh dưỡng trị liệu → ổn định sinh lý, giúp bản thể con khỏe mạnh
Can thiệp giáo dục → xây dựng kỹ năng, hành vi, nhận thức, ngôn ngữ...
Thiếu dinh dưỡng trị liệu, can thiệp giáo dục khó phát huy tối đa hiệu quả
Xem thêm:
Kim tự tháp học tập của trẻ chậm nói, rối loạn phổ tự kỷ, tăng động giảm chú ý
Dinh dưỡng trị liệu không đòi hỏi ba mẹ phải làm mọi thứ hoàn hảo. Nó chỉ yêu cầu ba mẹ hiểu đúng vai trò của nó.
Khi hiểu đúng, ba mẹ sẽ:
không đặt kỳ vọng sai
không trì hoãn can thiệp giáo dục
không chạy theo những lời hứa đi tắt
Và quan trọng hơn, ba mẹ sẽ thấy hành trình trở nên rõ ràng hơn.
Và trong một hành trình dài hơi như đồng hành cùng con, đi đúng hướng luôn quan trọng hơn đi nhanh.
Bài viết ba mẹ quan tâm:
Cảm nhận của ba mẹ về khóa Dinh dưỡng trị liệu nền tảng
Quả ngọt sau 7 tháng mẹ can thiệp toàn diện cho con về ngôn ngữ, nhận thức, hành vi, dinh dưỡng
